Lưu ký chứng khoán là gì? Khi tham gia chứng khoán bạn cần tìm hiểu rất nhiều vấn đề. Hãy cùng dinhnghia.vn tìm hiểu về lưu ký chứng khoán và một số điều cần biết về lưu kỹ chứng khoán trong bài viết sau:
1. Lưu ký chứng khoán là gì?
Định nghĩa về lưu ký chứng khoán đã được ghi trong luật. Theo Khoản 34 Điều 4 Luật chứng khoán 2019 quy định như sau:
Lưu ký chứng khoán là việc nhận ký gửi, bảo quản, chuyển giao chứng khoán cho khách hàng, giúp khách hàng thực hiện các quyền liên quan đến chứng khoán lưu ký.
Nói cách khác, lưu ký chứng khoán là một trong những điều kiện để thực hiện giao dịch trên thị trường chứng khoán bằng cách ký hợp đồng mở tài khoản tại các thành viên lưu ký. Chứng khoán sau khi được lưu ký sẽ ghi nhận vào tài khoản đứng tên nhà đầu tư. Từ đây, tài khoản nhà đầu tư sẽ được ghi tăng hoặc giảm mà không cần phải trao tay các giấy tờ, chứng chỉ chứng khoán.
Theo quy định của Luật chứng khoán, chứng khoán của công ty đại chúng (bao gồm chứng khoán của các công ty niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán và chứng khoán của các công ty đại chúng chưu niêm yết) phải được lưu ký tập trung tại Trung tâm lưu ký chứng khoán (VSD) trước khi thực hiện giao dịch.
2. Lưu ký chứng khoán dùng để làm gì?
Lưu ký chứng khoán dùng để:
- Lưu ký là điều kiện trước hết để chứng khoán có thể giao dịch trên thị trường thông qua Sở giao dịch.
- Việc lưu ký giúp tiết kiệm chi phí in ấn các chứng chỉ chứng khoán, chi phí bảo quản, cất trữ.
- Giảm tình trạng chứng khoán bị hư hỏng, thất lạc hoặc mất cắp.
- Đảm bảo tính thanh khoản nhanh, gia tăng vòng quay vốn trên thị trường nói chung, nhà đầu tư nói riêng.
- Giảm rủi ro hoạt động của thị trường. Nâng cao uy tín, an toàn cho các bên tham gia.
Thay vì bạn phải nằm giữ một loạt cổ phiếu, trái phiếu giấy thì giờ đây, sau lệnh đặt mua thành công, số chứng khoán thuộc sở hữu của bạn được cập nhật dưới dạng dữ liệu trên hệ thống lưu ký tập trung. Hình thức nắm giữ có thay đổi từ hữu hình sang vô hình nhưng giá trị của nó hoàn toàn giống nhau.
Hệ thống lưu ký của thành viên kết nối trực tiếp với hệ thống của VSD trong việc truyền dữ liệu, cập nhật và theo dõi chi tiết. Như vậy tránh các thiếu sót trong quá trình hoạt động, đảm bảo đúng và đủ tài sản của nhà đầu tư.
3. Nguyên tắc lưu ký chứng khoán
Theo luật, lưu ký chứng khoán có những nguyên tắc cụ thể sau đây:
Điều 13 Thông tư 119/2020/TT-BTC quy định về nguyên tắc lưu ký chứng khoán. Theo đó:
- Việc lưu ký chứng khoán của khách hàng tại Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam được thực hiện theo nguyên tắc: khách hàng lưu ký chứng khoán tại thành viên lưu ký và thành viên lưu ký tái lưu ký chứng khoán của khách hàng tại Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam.
- Thành viên lưu ký nhận lưu ký các chứng khoán của khách hàng với tư cách là người được khách hàng ủy quyền thực hiện các nghiệp vụ lưu ký chứng khoán. Để lưu ký chứng khoán, khách hàng phải ký hợp đồng mở tài khoản lưu ký chứng khoán với thành viên lưu ký.
- Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam nhận lưu ký chứng khoán từ các thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp. Để lưu ký chứng khoán, thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp phải mở tài khoản lưu ký chứng khoán đứng tên thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp tại Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam.
4. Phân biệt chứng khoán lưu kỹ vừa chưa lưu ký
Chứng khoán lưu ký và chưa lưu ký phân biệt dựa vào hình thức giao dịch sở hữu cổ tức hoặc từ hình thức tồn tại của bản thân chứng khoán. Hiện tại, tổng của số chứng khoán chưa lưu ký và đã lưu ký chính là kết quả toàn bộ số chứng khoán đang niêm yết trên thị trường.
4.1. Chứng khoán lưu ký là gì?
Chứng khoán lưu ký là loại chứng khoán đã được lưu ký và đang tồn tại dưới dạng những dữ liệu điện tử, tích hợp vào tài khoản đầu tư chứng khoán của khách hàng trên cơ sở đăng ký tại thành viên lưu ký hoặc trung tâm VSD. Hiện nay chúng đang được giao dịch ở các sàn như HoSE, HNX,… Người nắm giữ có quyền cổ đông hoặc trái chủ thực hiện thông qua Trung tâm lưu ký chứng khoán hoặc các thành viên lưu ký.
Nhà đầu tư tham gia vào thị trường, muốn sở hữu chứng khoán đã lưu ký sẽ thực hiện giao dịch thông qua Sở giao dịch chứng khoán, mua bán trực tiếp trên sàn.
4.2. Chứng khoán chưa lưu kỹ là gì?
Chứng khoán chưa lưu ký là những chứng khoán khi bạn muốn sở hữu sẽ phải giao dịch trực tiếp với tổ chức phát hành. Chúng tồn tại dưới dạng sổ cổ đông hoặc giấy chứng nhận sở hữu cổ phần. Thông thường, những công ty cổ phần chưa phải đại chúng và không đăng ký lưu ký tại VSD sẽ phát hành chứng khoán theo hình thức này. Chứng khoán vẫn được giao dịch nhưng quyền lợi cổ tức hay trái chủ chỉ được thực hiện thông qua công ty cổ phần.
Như vậy nếu muốn chuyển nhượng các giấy tờ chứng minh sở hữu các chứng khoán này chỉ có hai cách:
- Tự nhà đầu tư tìm, trao đổi mua bán không thông qua sàn với tổ chức phát hành.
- Bạn phải thực hiện lưu ký số cổ phần đang nắm giữ nếu tổ chức phát hành đăng ký lưu ký và có mã chứng khoán tại VSD.
5. Mở tài khoản lưu ký chứng khoán
Việc mở tài khoản lưu ký chứng khoán được quy định tại Điều 14 Thông tư 119/2020/TT-BTC. Theo đó:
Thứ nhất, thành viên lưu ký phải mở tài khoản lưu ký chứng khoán tại Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam để thực hiện các giao dịch đối với chứng khoán của thành viên đó. Mỗi thành viên lưu ký chỉ được mở 01 tài khoản lưu ký chứng khoán tại Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam và không được mở tài khoản lưu ký chứng khoán tại thành viên lưu ký khác. Ngoại trừ trường hợp sau đây:
Trường hợp được mở tài khoản lưu ký chứng khoán tại thành viên lưu ký khác:
- Thành viên lưu ký mở tài khoản lưu ký chứng khoán tại thành viên lập quỹ để thực hiện các giao dịch liên quan đến quỹ hoán đổi danh mục;
- Thành viên lưu ký là công ty chứng khoán đã chấm dứt tư cách thành viên tại Sở giao dịch chứng khoán Việt Nam được phép mở tài khoản lưu ký chứng khoán tại các thành viên lưu ký khác để xử lý số chứng khoán còn lại trên tài khoản tự doanh;
- Thành viên lưu ký không phải là thành viên bù trừ mở tài khoản lưu ký chứng khoán tại thành viên bù trừ để phục vụ cho mục đích quản lý tài sản ký quỹ bù trừ và thực hiện thanh toán giao dịch chứng khoán cho thành viên lưu ký;
- Thành viên lưu ký là công ty chứng khoán phát hành chứng quyền có bảo đảm mở thêm 01 tài khoản lưu ký chứng khoán tại Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam để thực hiện hoạt động phòng ngừa rủi ro cho chứng quyền có bảo đảm;
- Thành viên lưu ký là nhà tạo lập thị trường mở thêm 01 tài khoản lưu ký chứng khoán tại Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam để thực hiện hoạt động tạo lập thị trường.
Thứ hai: Tổ chức mở tài khoản trực tiếp được phép mở tài khoản lưu ký chứng khoán tại Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam.
Thứ ba: Mở tài khoản lưu ký chứng khoán đối với nhà đầu tư, tổ chức phát hành chứng chỉ lưu ký tại nước ngoài:
- Tại mỗi thành viên lưu ký, nhà đầu tư chỉ được mở 01 tài khoản lưu ký chứng khoán;
- Nhà đầu tư nước ngoài mở tài khoản lưu ký chứng khoán theo quy định của pháp luật có liên quan;
- Tổ chức phát hành chứng chỉ lưu ký tại nước ngoài được mở tài khoản lưu ký chứng khoán sau khi được cấp mã số giao dịch chứng khoán.
Thứ tư: Mỗi quỹ đầu tư chứng khoán, công ty đầu tư chứng khoán chỉ được mở 01 tài khoản lưu ký chứng khoán tại 01 ngân hàng lưu ký, ngân hàng giám sát duy nhất theo quy định của pháp luật có liên quan.
Thứ năm: Công ty quản lý quỹ phải mở tài khoản lưu ký chứng khoán tách biệt cho công ty và cho từng quỹ đầu tư chứng khoán do công ty quản lý. Trường hợp thực hiện quản lý danh mục đầu tư, tại mỗi ngân hàng lưu ký, công ty quản lý quỹ được mở 02 tài khoản lưu ký chứng khoán đứng tên công ty quản lý quỹ thay mặt cho nhà đầu tư ủy thác (01 tài khoản lưu ký chứng khoán cho khách hàng ủy thác trong nước và 01 tài khoản lưu ký chứng khoán cho nhà đầu tư ủy thác nước ngoài).
Thứ sáu: Chi nhánh công ty quản lý quỹ nước ngoài tại Việt Nam được mở 02 tài khoản lưu ký chứng khoán tại thành viên lưu ký trong đó 01 tài khoản lưu ký chứng khoán cho chính mình và 01 tài khoản lưu ký chứng khoán để quản lý danh mục đầu tư cho nhà đầu tư nước ngoài.
Thứ bảy: Công ty chứng khoán nước ngoài được mở 02 tài khoản lưu ký chứng khoán tách biệt tại thành viên lưu ký trong đó 01 tài khoản lưu ký chứng khoán cho chính mình và 01 tài khoản lưu ký chứng khoán cho khách hàng của công ty.
Thứ tám: Doanh nghiệp bảo hiểm được mở 02 tài khoản lưu ký chứng khoán để quản lý tách biệt các khoản đầu tư từ nguồn vốn chủ sở hữu và từ nguồn phí bảo hiểm khi thực hiện đầu tư trên thị trường chứng khoán. Trường hợp doanh nghiệp bảo hiểm có nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ trên 50% vốn điều lệ, chứng khoán lưu ký trên tài khoản lưu ký chứng khoán từ nguồn vốn chủ sở hữu chịu sự điều chỉnh bởi quy định pháp luật về sở hữu nước ngoài trên thị trường chứng khoán.
Thứ chín: Quỹ đầu tư nước ngoài, tổ chức đầu tư nước ngoài được quản lý bởi nhiều công ty quản lý quỹ, tổ chức đầu tư thuộc chính phủ nước ngoài hoặc tổ chức đầu tư, tài chính thuộc tổ chức tài chính quốc tế mà Việt Nam là thành viên được mở nhiều tài khoản lưu ký chứng khoán theo nguyên tắc cứ mỗi mã số giao dịch chứng khoán được cấp thì được mở 01 tài khoản lưu ký chứng khoán tại ngân hàng lưu ký.
Thứ mười: Trường hợp ngân hàng lưu ký nơi nhà đầu tư mở tài khoản lưu ký chứng khoán không phải là thành viên bù trừ, nhà đầu tư phải mở tài khoản lưu ký chứng khoán tại thành viên bù trừ để phục vụ cho mục đích quản lý tài sản ký quỹ bù trừ và thực hiện thanh toán giao dịch chứng khoán.
6. Hiệu lực lưu ký chứng khoán
Theo Điều 29 Thông tư 05/2015/TT-BTC quy định như sau:
- Việc lưu ký chứng khoán tại VSD có hiệu lực kể từ thời điểm VSD thực hiện hạch toán trên tài khoản lưu ký chứng khoán liên quan của thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp mở tại VSD.
- Việc hạch toán, chuyển khoản chứng khoán bằng bút toán ghi sổ giữa các tài khoản lưu ký chứng khoán của thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp hoặc khách hàng lưu ký tại VSD có hiệu lực pháp lý như đối với chuyển giao chứng khoán vật chất và được pháp luật thừa nhận.
7. Một số câu hỏi về lưu ký chứng khoán
Ngoài những thông tin quan trọng trên, nhà đầu tư cũng cần chú ý đến một số vấn đề dưới đây để hiểu rõ hơn về hoạt động lưu ký chứng khoán.
Thông tin sở lưu ký chứng khoán:
- Nước ta hiện nay chỉ có một Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam – VSD, trụ sở chính tại 112 Hoàng Quốc Việt, Bắc Từ Liêm, Hà Nội và hai chi nhánh tại Quận 1, Hồ Chí Minh. Đây là đơn vị duy nhất được phép cấp mã chứng khoán cho toàn bộ chứng khoán trên thị trường. Trung tâm hoạt động theo trách nhiệm, quyền và nghĩa vụ quy định trong Luật Chứng khoán, Luật Doanh nghiệp và các luật liên quan khác.
- Trung tâm có tư cách pháp nhân, sở hữu con dấu riêng, mở được tài khoản tại Kho bạc Nhà nước cũng như các ngân hàng thương mại trong nước lẫn quốc tế. Đây là đơn vị hạch toán độc lập, tự chủ tài chính, có chế độ tài chính, báo cáo, thống kê, kế kiểm theo quy định pháp luật.
- Trong tương lai không xa, Bộ tài chính sẽ có quyết định mở rộng thêm những chi nhánh tại các tỉnh thành trực thuộc trung ương. Như vậy nhà đầu tư có thể tiếp cận dễ dàng, đăng ký lưu ký nhanh chóng.
Có bắt buộc phải lưu ký chứng khoán không?
- Sẽ bắt buộc phải lưu ký chứng khoán nếu nhà đầu tư muốn giao dịch chứng khoán trên sàn giao dịch. Rõ ràng mua bán thông qua sàn mang lại hiệu quả đầu tư tốt hơn, việc lưu ký cũng rất đơn giản, vì vậy bạn nên đăng ký lưu ký chứng khoán. Nếu không thì bạn phải tìm đến tận đơn vị phát hành, đăng ký mua với họ và hưởng quyền lợi từ họ. Rất mất thời gian và chi phí, có thể không mua được cổ phiếu tốt, đôi khi bạn sẽ bỏ lỡ nhiều cơ hội đầu tư tuyệt vời.
- Tuy nhiên hiện nay vẫn có những đơn vị phát hành chứng khoán chưa lưu ký, thường phát hành tập trung cho những cổ đông lớn có sẵn. Tùy theo mục đích mà bên phát hành sẽ hoặc không đăng ký lưu ký. Nhưng đối với nhà đầu tư, lời khuyên cho bạn là hãy đăng ký tài khoản lưu ký chứng khoán để thuận tiện giao dịch nhé.
Thành viên và hệ thống lưu kỹ chứng khoán:
- Chỉ có một trung tâm lưu ký chứng khoán duy nhất là VSD, nhưng có rất nhiều thành viên lưu ký. Để trở thành thành viên lưu ký cần đáp ứng những quy định sau:
- Là công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại có giấy chứng nhận đăng ký hoạt động lưu ký hợp pháp; Có ít nhất một thành viên ban giám đốc thực hiện hoạt động đăng ký, lưu ký, thanh toán bù trừ; Nhân viên làm việc tại bộ phận lưu ký chứng khoán cần phải hoàn thành khóa học nghiệp vụ của VSD; Thành viên cần ban hành quy trình nghiệp vụ phù hợp với quy định Luật hiện hành cùng quy chế của VSD.
- Hệ thống phần mềm đăng ký, lưu ký và những nhiệm vụ liên quan khác phải có khả năng kết nối với cổng giao tiếp điện tử trực tiếp của VSD và phần mềm đang sử dụng của VSD. Việc này giúp cập nhật, đối chiếu so sánh thông tin nhanh chóng, kịp thời phát hiện sai sót để tiến hành bổ sung.
Nếu thành viên lưu ký vi phạm những quy định trong quy chế hướng dẫn hoạt động nghiệp vụ của Trung tâm lưu ký chứng khoán thì:
- Nhận công văn nhắc nhở, khiển trách
- Đình chỉ hoạt động của thành viên
- Thu hồi giấy chứng nhận thành viên lưu ký cùng với giấy chứng nhận hoạt động lưu ký của chi nhánh.
Lưu ký chứng khoán là hoạt động có văn bản pháp luật riêng quy định, chính vì thế nhà đầu tư yên tâm về tính minh bạch, chính xác khi đăng ký. Bạn có thể rút ký gửi chứng khoán, chuyển khoản các chứng khoán không qua giao dịch, đăng ký phong tỏa và giải tỏa chứng khoán trong tài khoản lưu ký tại VSD,… Tất nhiên nhà đầu tư hoàn toàn có thể thực hiện các công việc này bằng cách yêu cầu trực tiếp nơi thành viên mình đã đăng ký lưu ký trước đó.
8. Một số lưu ý đối với hoạt động lưu kỹ chứng khoán nhà đầu tư cần biết
Một số lưu ý khi hoạt động lưu kỹ chứng khoán:
- Chứng khoán bắt buộc phải được lưu ký trước khi muốn được giao dịch qua các sàn giao dịch của trung tâm giao dịch chứng khoán.
- Việc LKCK này chỉ có thể được thực hiện tại các TVLK của Trung tâm giao dịch chứng khoán.
- Các TVLK bao gồm các ngân hàng thương mại và các công ty chứng khoán đã đăng ký làm thành viên của Trung tâm giao dịch chứng khoán và đã được Uỷ Ban Chứng Khoán Nhà Nước cấp phép cho hoạt động đó.
- Mỗi nhà đầu tư chỉ được phép mở một tài khoản lưu ký ứng với một thành viên.
- Khi mở tài khoản, các nhà đầu tư phải cung cấp đầy đủ địa chỉ liên lạc đầy đủ, chính xác và rõ ràng nhất để tránh những tình huống phức tạp phát sinh sau này.
- Kể cả đối với cổ phiếu vô danh, người đứng tên LKCK phải thực sự chính là người chủ sở hữu chứng khoán đó.
- Dãy số seri của giấy tờ chứng chỉ chứng khoán cũng phải tương ứng với số seri của chủ sở hữu đã đăng ký quyền sở hữu tại tổ chức phát hành.
- Việc quản lý tài khoản LKCK tại VSD sẽ được thực hiện dựa trên tổng số dư trên các tài khoản LKCK của khách hàng đã được mở tại các TVLK. Đồng thời số liệu này phải luôn trùng khớp với số dư tài khoản lưu ký của thành viên được mở tại VSD.
- Trong các trường hợp như giấy tờ chứng chỉ chứng khoán bị nhòe hay bị hỏng và không thể nhận diện được các thông tin cơ bản của nhà đầu tư sẽ bị từ chối thực hiện hoạt động này.
- Đối với những chứng chỉ chứng khoán bị giả mạo hay mất cắp sẽ bị tạm giữ và giao cho tổ chức phát hành chứng khoán đó hoặc các cơ quan có thẩm quyền để xử lý.
- Tổ chức được ủy quyền thay mặt người đồng sở hữu chứng khoán đã lưu ký nhận các quyền được hưởng từ tổ chức phát hành như lãi trái phiếu, cổ tức, cổ phiếu thưởng là trung tâm giao dịch chứng khoán.
Trên đây là toàn bộ thông tin về Lưu ký chứng khoán là gì? Những điều cần biết về lưu kỹ chứng khoán mà Dinhnghia.vn tổng hợp được. Hi vọng với những thông tin chúng tôi cung cấp bạn sẽ hiểu hơn về lưu ký chứng khoán.
