1. Hệ sinh thái là gì?
Là một hệ thống mở bao gồm quần xã sinh vật và môi trường sống của quần xã, hệ sinh thái giữ vai trò rất quan trọng trong đời sống của con người. Ví dụ như hệ sinh thái giúp giữ gìn tài nguyên đất, ngăn chặn bão lụt, sạt lở.
Các sinh vật trong hệ sinh thái luôn tác động lẫn nhau, đồng thời tác động với các nhân tố vô sinh của môi trường tạo nên một hệ thống ổn định.
2. Cấu trúc của hệ sinh thái là gì?
Các thành phần của hệ sinh thái bao gồm: môi trường, sinh vật sản xuất, sinh vật tiêu thụ và sinh vật phân hủy.
- Môi trường: Gồm những nhân tố sinh thái của sinh cảnh ví dụ như nước, không khí, đất và tiếng ồn. Mọi yêu cầu của sinh vật trong hệ sinh thái đều được đáp ứng bởi môi trường.
- Sinh vật sản xuất: Là những sinh vật có thể tổng hợp được chất hữu cơ nhờ năng lượng mặt trời, qua đó tự xây dựng cơ sở của mình như cây xanh và các vi sinh vật. Ngoài ra, có thể hiểu sinh vật sản xuất là các sinh vật tự dưỡng.
- Sinh vật tiêu thụ: Là các sinh vật dị dưỡng, gồm các động vật dùng các chất hữu cơ lấy trực tiếp hoặc gián tiếp từ sinh vật sản xuất. Sinh vật tiêu thụ có loại cấp 1 (các loài động vật ăn thực vật) và loại cấp 2 (các loài động vật ăn thực vật và động vật).
- Sinh vật phân hủy: Gồm nấm và vi khuẩn. Sinh vật phân hủy sẽ phân hủy xác chết và phế thải của sinh vật sản xuất và tiêu thụ.
3. Các loại hệ sinh thái phổ biến trên trái đất
Hệ sinh thái hoàn chỉnh sẽ bao gồm các thành phần hữu sinh và vô sinh (vật sản xuất, vật tiêu thụ và vật phân hủy). Theo đó, có rất nhiều hình thức sinh thái khác nhau. Có thể kể tới một vài kiểu hệ sinh thái phổ biến như dưới đây.
- Hệ sinh thái tự nhiên
Hệ sinh thái tự nhiên được tạo thành bởi tổ hợp hệ sinh thái dưới nước và trên cạn, được xem là một hệ sinh thái khổng lồ.
- Hệ sinh thái trên cạn
Hệ sinh thái trên cạn gồm các loại hình như sa mạc, rừng nhiệt đới, hoang mạc, thảo nguyên, đồng cỏ, rừng lá kim, đồng rêu hàn đới, rừng lá rộng ôn đới, rừng thông…
Môi trường sống ở hệ sinh thái này là đất, nước, nhiệt độ, không khí…
Ở hệ sinh thái này, sinh vật sản xuất là cây leo, cây gỗ to, vừa, nhỏ. Sinh vật tiêu thụ là trâu, bò, chim, hổ, khỉ… Và sinh vật phân hủy là vi khuẩn, giun đất, địa y, nấm…
- Hệ sinh thái dưới nước
Hệ sinh thái dưới nước gồm các loại hình như nước mặn (rạn san hô, biển khơi, rừng ngập mặn), và nước ngọt (suối, sông, hồ).
Môi trường sống: đá, đất, nước, ánh sáng, thảm mục…
Sinh vật sản xuất: rong, tảo, cây bụi ven bờ, bèo
Sinh vật tiêu thụ: ốc , tôm, cua, rắn, ếch, chim
Sinh vật phân hủy: Giun và các vi sinh vật…
- Hệ sinh thái nhân tạo
Hệ sinh thái không chỉ có bởi thiên nhiên. Ngày nay, loài người cũng đã tự tạo hệ sinh thái riêng. Hệ sinh thái nhân tạo rất đa dạng về cấu trúc và kích cỡ, ví dụ như đồng ruộng, thành phố, biển nhân tạo, hồ nước nhân tạo, bể cá cảnh… Tất cả chúng đều có thể được gọi là một hệ sinh thái hoàn chỉnh và tương đối ổn định.
4. Sự khác nhau giữa hệ sinh thái tự nhiên và hệ sinh thái nhân tạo
Nhìn chung, hệ sinh thái tự nhiên và nhân tạo khá giống nhau khi đều có nhân tố hữu sinh và vô sinh. Thế nhưng, xét về sự đa dạng loài, hay mối quan hệ tương quan mật thiết giữa các thành phần trong hệ sinh thái thì hệ sinh thái tự nhiên vẫn luôn chiếm ưu thế hơn.
Dẫu vậy, hệ sinh thái tự nhiên hay nhân tạo thì tất cả đều có vai trò rất quan trọng và không thể tách rời.
Điểm giống nhau:
- Đều giống nhau về thành phần cấu trúc: thành phần hữu sinh là quần xã sinh vật và thành phần vô sinh là sinh cảnh (môi trường vật lý)
- Trong quần xã, các sinh vật luôn tác động lẫn nhau và tác động với thành phần vô sinh của sinh cảnh
Điểm khác nhau:
Hệ sinh thái tự nhiên được hiểu là thuộc về những điều kiện tự nhiên, được tạo ra bởi thiên nhiên. Trong khi hệ sinh thái nhân tạo là hệ sinh thái được tạo ra bởi con người, ví dụ như bể bơi, thành phố, biển nhân tạo…
Đối với hệ sinh thái nhân tạo, các nhân tố vô sinh có chút khác biệt, thông thường là bệnh viện hay công trình nhà cửa. Trong khi ở hệ sinh thái tự nhiên thì thường là biển, rừng cây, ao hồ…
Có thể so sánh sự khác nhau của hai hệ sinh thái tự nhiên và nhân tạo thông qua 5 yếu tố cơ bản như sau.
Về thành phần loài, hệ sinh thái tự nhiên có kích thước và thành phần loài đa dạng hơn, trong khi hệ sinh thái nhân tạo lại có số lượng hạn chế.
Xét về tính ổn định, hệ sinh thái tự nhiên có tính ổn định cao, ít bị dịch bệnh và tác động, trong khi hệ sinh thái nhân tạo lại dễ chịu tác động bởi nhiều yếu tố, thường khá bất ổn và cũng có nguy cơ bị dịch bệnh cao.
Về mức độ sinh trường, nếu như sự sinh trưởng ở hệ sinh thái tự nhiên duy trì ở mức bình thường thì sự sinh trưởng của các cá thể trong hệ sinh thái nhân tạo nhanh chóng.
Xét về năng suất sinh học, hệ sinh thái nhân tạo có năng suất sinh học rất cao, trong khi của tự nhiên là thấp.
Cuối cùng về chăm sóc, hệ sinh thái tự nhiên không cần sự chăm sóc, khi có thể tự sinh trưởng và phát triển. Trong khi đó, chăm sóc là bắt buộc đối với các thành phần của hệ sinh thái nhân tạo.
Như vậy, bài viết này đã giúp bạn hiểu được hệ sinh thái là gì, cấu trúc cũng như các kiểu hệ sinh thái. Hy vọng những thông tin này hữu ích cho bạn khi tìm hiểu những kiến thức cơ bản về hệ sinh thái.