Cảm nhận bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh để thấy đây là một tác phẩm hàm chứa giá trị tư tưởng sâu sắc. Tìm hiểu về thi phẩm này, ta không chỉ cảm nhận được tài năng của người viết mà còn thấy được tác phẩm đã chứa đựng cả một tâm hồn, một cốt cách của thi nhân. Trong bài viết dưới đây, hãy cùng DINHNGHIA.VN cảm nhận bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh để thấy được tác phẩm đã chạm vào đáy hồn nhân thế.
Mở bài: Nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên từng nói: “Thời gian có thể phủ bụi một số thứ. Nhưng cũng có những thứ càng rời xa thời gian, càng sáng lại càng đẹp”. Và thi phẩm Chiều tối của Hồ Chí Minh là một bài thơ như thế. Nhắc đến thơ ca Hồ Chí Minh thì không ai có thể quên được tập thơ “Nhật kí trong tù”. Đây là tập hợp những bài thơ đặc sắc viết về một hành trình đầy gian khó và thách thức trong cuộc đời hoạt động của Người. Tuy phải sống trong hoàn cảnh tù đày khắc nghiệt nhưng ở Bác vẫn ngời sáng những phẩm chất tốt đẹp về ý chí và nghị lực. Điều này được bộc lộ xuyên suốt trong tập thơ này, và “Chiều tối” có thể xem là một trong những trường hợp tiêu biểu:
“Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ,
Cô vân mạn mạn độ thiên không;
Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc,
Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng.”
Những nét chính về tác giả và tác phẩm
Cảm nhận bài thơ Chiều tối với vẻ đẹp nội dung và nghệ thuật cần nắm được những nét cơ bản về tác giả cũng như tác phẩm.
Giới thiệu Hồ Chí Minh
Hồ Chí Minh là người con ưu tú của vùng đất Nghệ An. Đây cũng là nơi sinh thành của rất nhiều những tên tuổi nổi tiếng như Hồ Xuân Hương, Phan Bội Châu… Nhắc đến Hồ Chí Minh, dân tộc Việt Nam chắc hẳn cảm thấy luôn tự hào và kính trọng bởi Người đã dành cả cuộc đời của mình để đồng hành cùng với nhân dân trong sự nghiệp giành và giữ nền độc lập, tự do cho đất nước.
Từ thuở thiếu thời, ngay từ khi còn là một chàng thành niên, Bác đã nuôi trong mình chí lớn được đi ra nước ngoài để học tập những điều tiến bộ có thể giúp đất nước thoát khỏi ách thống trị của giặc ngoại xâm. Ý nghĩ đó đã thôi thúc và giúp Bác đưa ra quyết định vào năm mình vừa 21 tuổi – 1911. Thế là Người bắt đầu cuộc hành trình bôn ba khắp các châu lục và hành trình ấy kéo dài đằng đẵng suốt ba mươi năm.
Sau khi lĩnh hội những bài học quý giá từ nước bạn, Bác trở về nước và trực tiếp làm nhiệm vụ lãnh đạo dẫn đường và đến tháng 8 năm 1945, mọi sự nỗ lực và cố gắng của Bác và quân dân đã được đền đáp bằng thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa. Sau đó, Bác cũng chính là người hiên ngang đứng trước quảng trường Ba Đình để thay mặt nhân dân Việt Nam, tuyên bố với thế giới về sự khai sinh của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Sự kiện trọng đại trong năm 1945 trong ngày 2 tháng 9 ấy sẽ mãi mãi in sâu vào trong tâm trí của mọi người con Việt Nam. Những năm tháng sau đó, Người vẫn nhiệt thành trong vai trò là người lãnh đạo để tiếp tục giúp dân ta đánh đuổi đế quốc Mĩ thế nhưng khi chưa kịp nhìn thấy nhân dân Nam – Bắc sum họp một nhà thì năm 1969, Người đã ra đi để lại niềm tiếc thương vô hạn cho con cháu ở lại. Tuy nhiên, những cống hiến của Hồ Chí Minh cho nền độc lập nước nhà vẫn sẽ trường tồn cùng năm tháng.
Cùng với những cống hiến cho cách mạng, Hồ Chí Minh cũng để lại cho văn học Việt Nam một sự nghiệp sáng tác đồ sộ với rất nhiều những tác phẩm nổi tiếng, thuộc nhiều thể loại khác nhau, một số tác phẩm có thể kể đến như: “Bản án chế độ thực dân Pháp” (1925), “Tuyên ngôn Độc lập” (1945), “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến” (1946), “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” (1966), “Vi hành” (1923), “Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu” (1925), “Nhật kí chìm tàu” (1931), “Nhật kí trong tù” (1942 – 1943).
Đôi nét bài thơ Chiều tối
Khi cảm nhận bài thơ Chiều tối, ta thấy tác phẩm này được Hồ Chí Minh sáng tác trong hoàn cảnh trên đường chuyển lao từ Tĩnh Tây đến Thiên bảo vào cuối mùa thu năm 1942. Đây là bài nằm ở vị trí thứ 31 của tập thơ “Nhật kí trong tù”, một tập thơ bao gồm 134 bài thơ được sáng tác bằng chữ Hán nhằm tố cáo sự tàn bạo của chế độ nhà tù Tưởng Giới Thạch. Đồng thời bài thơ cũng phần nào khắc họa bức chân dung tự họa của người tù cộng sản Hồ Chí Minh trong thời gian bị bắt giam vô cớ từ mùa thu năm 1942 – 1943 tại tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc.
Để thể hiện những nội dung nói trên, trong bài thơ nói riêng và tập thơ nói chung, tác giả đã sử dụng lời thơ cô đọng, hàm súc và đặc biệt là cho thấy sự khéo léo trong việc kết hợp hài hòa giữa vẻ đẹp cổ điển và tinh thần hiện đại.
Cảm nhận bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh
Thiên nhiên và con người trong “Chiều tối” là những hình tượng chủ đạo trong bài thơ. Khi cảm nhận bài thơ Chiều tối, ta thấy Hồ Chí Minh dường như đã phác họa ra trước mắt người đọc bức tranh tuyệt đẹp trong thời điểm chiều tối. Và để tạo nên sự kì diệu ấy là nhờ có sự hiện diện của cả thiên nhiên và con người trong bức tranh.
Cánh chim cô đơn lạc lõng giữa không trung
Mở đầu bài thơ, Hồ Chí Minh viết:
“Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ”
Dịch nghĩa:
“Chim mỏi về rừng tìm cây ngủ”
Câu thơ đầu đã cho người đọc hình dung về một không gian mênh mông, rộng lớn của núi rừng khi về chiều. Trong không gian ấy, cánh chim trời xuất hiện để “tầm túc thụ”. Có lẽ, chúng đang tìm về tổ ấm của mình trong trạng thái mỏi mệt sau một ngày mải miết, rong ruổi bay lượn trên không trung. Đó là hình ảnh rất có sức gợi về buổi chiều tà và không gian bao la của núi rừng. Cảm nhận bài thơ Chiều tối, ta thấy trong thời gian ấy, không gian ấy, sự hiện diện của cánh chim như chơi vơi hơn, lạc lõng hơn và lòng người tự nhiên cũng có cảm giác bộn bề, man mác.
Chòm mây mỏi mệt lững lờ trôi
Đến câu thơ thứ hai, nhà thơ tiếp tục vẽ ra một hình ảnh thiên nhiên khác, nhưng cũng lại là hiện thân của sự mỏi mệt, đó là hình ảnh chòm mây lững lờ trôi trên bầu trời:
“Cô vân mạn mạn độ thiên không”
Dịch nghĩa:
“Chòm mây lẻ trôi lững lờ trên tầng không”
Không khác gì cánh chim trên không trung, giữa tầng không nổi bật hình ảnh đám mây lững lờ trôi như mang tâm trạng cô đơn. Chính hình ảnh này cũng góp phần tạo cho không gian bầu trời trở nên bất tận hơn và thời gian dường như đã ngừng trôi theo trạng thái chùng chình của đám mây ấy.
Với hình ảnh cánh chim và chòm mây, tác giả đã cho thấy sự tinh ý của mình khi đã cảm nhận sự vật từ trạng thái, tính chất của nó, đó là sự cảm nhận có cơ sở, có điểm tựa. Riêng với hình ảnh “cô vân”, nếu đem đối chiếu với bản dịch thơ có thể thấy một số điều như sau. Trong bản dịch thơ (“Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không”), từ “cô” (cô đơn, lẻ loi) dường như chưa được dịch, điều này đương nhiên đã làm mất đi tính cô độc, lẻ loi của áng mây.
Không chỉ vậy, bản dịch này cũng đã không dịch từ “mạn mạn” (lững lờ) nên chưa cho thấy được tư thế chậm chạp, ngập ngừng như không muốn trôi của áng mây. Dù tinh thần của ý thơ bị giảm đi ít nhiều nếu như không có từ ngữ thể hiện các ý cô đơn, lững lờ, thế nhưng cũng cần ghi nhận nỗ lực của người dịch.
Đặc biệt khi cảm nhận bài thơ Chiều tối, người đọc cũng nhận thấy trong hai hình ảnh nổi bật của thiên nhiên được sử dụng trong hai câu thơ đầu này, tác giả như tái hiện trước mắt người đọc hình ảnh thiên nhiên vừa mang tính cổ điển, vừa mang tính hiện đại. Hình ảnh cánh chim là hình ảnh rất quen thuộc trong thơ xưa:
“Chim bay về núi tối rồi”
(Ca dao)
“Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi”
(Bà Huyện Thanh Quan)
“Chim hôm thoi thóp về rừng”
(Nguyễn Du)
Với việc nhân hóa hai hình ảnh trên trong trạng thái mỏi mệt, cô đơn, lững lờ trôi, nhà thơ cũng đồng thời cho thấy nghệ thuật tương phản giữa sự tìm về của cánh chim và sự trôi đi của chòm mây, giữa đích đến là núi rừng và sự vô định của tầng không. Chính vì thế bức tranh thiên nhiên bỗng trở nên gần gũi, yên ả lạ thường.
Sự xuất hiện của con người trong bài thơ
Sang câu thơ thứ ba, nhà thơ đã bổ sung vào bức tranh thiên nhiên sự hiện hữu của con người:
“Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc”
Dịch nghĩa:
“Thiếu nữ xóm núi xay ngô”
Không gian bao la của núi rừng ở hai câu thơ đầu bỗng thu lại trong không gian nhỏ của xóm núi. Điểm nhìn từ trên trời ca di chuyển xuống lưng núi và bắt gặp hình ảnh “sơn thôn thiếu nữ” trong công việc xay ngô. Khi cảm nhận bài thơ Chiều tối, ta thấy giữa sự mênh mang, buồn vắng, người con gái miền sơn cước xuất hiện trong việc lao động như đại diện cho vẻ đẹp của sức trẻ đầy nhiệt huyết và của người làm chủ thiên nhiên và cả vũ trụ. Chính điều đó đã mang lại hơi ấm cho sự sống của người đi đường.
Ý nghĩa này sẽ được thể hiện độc đáo hơn nếu bản dịch không thêm vào từ “tối” vì việc thêm vào này đã làm lộ ý thơ vì người đọc có thể nên cảm nhận được thời gian được nhắc đến trong câu thơ thứ ba này là thời gian đã chuyển sang tối bằng sự thông báo ngầm của hình ảnh đốt lò than ở câu thứ tư.
Trước đó, nếu như hình ảnh chim trời và chòm mây dễ làm cho nhân vật trữ tình cảm thấy sự khác biệt, có phần đối lập giữa thiên nhiên và chính mình. Nếu như cánh chim mỏi mệt, chòm mây cô đơn nhưng chúng lại được tự do, còn người tù thì đang trong hoàn cảnh cổ đeo gông, chân vướng xiềng.
Tuy nhiên, dù hoàn cảnh có nghiệt ngã như thế nào thì ở nhân vật cũng toát lên những vẻ đẹp đáng trân trọng. Đó là vẻ đẹp của con người yêu thiên nhiên, hòa mình với thiên nhiên và luôn có khát vọng tự do, ước mong được sum họp nơi quê nhà. Đó chính là tinh thần tự chủ, lạc quan, không chịu khuất phục trước nghịch cảnh rất đáng được ca ngợi.
Còn trong câu thơ thứ ba này, sự cô đơn, lạc lõng của nhân vật như được xoa dịu hơn bởi sự xuất hiện của bóng dáng con người trong hoạt động lao động. Cảm nhận bài thơ Chiều tối, ta thấy với hình ảnh đó, người tù lại cho thấy ở mình có sự tồn tại của tinh thần thần lạc quan đã tìm thấy niềm vui, sự an ủi cho mình nơi cuộc sống người lao động.
Ánh sáng sưởi ấm lòng người chiến sĩ
Sự xuất hiện của hình ảnh lò than ở câu thứ cuối cùng của bài như đã nói chinh slaf sự thông báo ngầm của bước chuyển biến thời gian từ chiều sang tối:
“Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng”
Dịch nghĩa:
“Ngô xay vừa xong, lò than đã đỏ”
Ý thơ trong câu cuối nếu đặt trong kết cấu của câu hai câu thơ ba và bốn đã tạo nên cấu trúc điệp vòng “ma bao túc” – “bao túc ma hoàn”. Cấu trúc này có tác dụng rất lớn trong việc diễn tả được vòng quay của chiếc cối xay và đồng thời cũng diễn tả được nhịp điệu lao động hăng say, khỏe khoắn của con người.
Đặc biệt, khi cảm nhận bài thơ Chiều tối, ta thấy từ “hồng” cuối bài đã hiện diện như một nhãn tự làm bừng sáng cả bài thơ. Nó góp phần xua đi cái lạnh lẽo của núi rừng và sưởi ấm người chiến sĩ. Giữa không gian núi rừng chiều tối u ám, heo hút, hình ảnh con người lao động tuy vất vả mà tự do đã mang lại chút niềm vui và hạnh phúc cho người tù chuyển lao.
Chấm lửa đỏ rực lên nơi lò than đã làm nên thần sắc cho toàn cảnh nếu ví bài thơ là một bức tranh. Bức tranh vốn đẹp vì có hình ảnh thiên nhiên, nay càng lại được tô điểm thêm bởi cuộc sống lao động của con người. Có lẽ, để hòa nhịp và có thể vui niềm vui cùng với người lao động như Bác thể hiện thì đó phải là một tâm hồn thật sự nghệ sĩ.
Bởi trong hoàn cảnh xiềng xích trói buộc tự do, con người ta khó lòng có thể tìm vui trong cảnh vật thế nhưng Bác đã làm được điều đó và làm thật cảm động. Khi cảm nhận bài thơ Chiều tối, ta cũng nhận thấy dù cảnh tù đày khổ sở nhưng dường như Bác vẫn dành sự quan tâm tới con người. Không những thế, Bác còn cho thấy một tinh thần cách mạng tích cực: luôn rực lên sắc hồng tha thiết, tin yêu vào cuộc sống.
Đánh giá tác phẩm khi cảm nhận bài thơ Chiều tối
Một cách khái quát, khi cảm nhận bài thơ Chiều tối, ta thấy Bác đã rất thành công khi phác họa được bức tranh tuyệt đẹp giữa thiên nhiên và con người. Qua đó, ta có thể thấy ở Người những nét đẹp tâm hồn cao quý của một nghệ sĩ nhân đạo. Đó là tình yêu thiên nhiên tha thiết và sự trân trọng giá trị con người. Đồng thời ở nhà thơ ấy còn toát lên tinh thần thép của người chiến sĩ: đương đầu với khó khăn, thử thách bằng phong thái ung dung, tự tại và đầy lạc quan, tin tưởng.
Tất cả những nội dung này đã được Bác thể hiện thành công nhờ sự kết hợp hài hòa giữa chất cổ điển và hiện đại cùng với hệ thống từ ngữ cô đọng, hàm súc, thủ pháp đối lập có sự vận dụng tinh tế và đặc biệt là phát huy vai trò của phép điệp liên hoàn.
Kết bài: Cảm nhận bài thơ Chiều tối, người đọc thấy được thi phẩm là sự kết hợp tuyệt mĩ không chỉ là dựa trên nội dung và nghệ thuật mà Bác thể hiện trên bề mặt câu chữ mà nó còn là minh chứng rõ rệt nhất cho tinh thần, ý chí tuyệt vời của Hồ Chí Minh. Những vần thơ hướng về ánh sáng cũng chính là tâm hồn lạc quan của Người.
Dàn ý cảm nhận bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh
Dưới đây là dàn ý cảm nhận bài thơ Chiều tối ngắn gọn:
Mở bài Cảm nhận bài thơ chiều tối
- Giới thiệu sơ nét về tác giả Hồ Chí Minh và bài thơ Chiều tối.
- Giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm Chiều tối.
Thân bài cảm nhận bài thơ Chiều tối
- Cánh chim cô đơn lạc lõng giữa không trung
- Chòm mây mỏi mệt lững lờ trôi trên không trung.
- Hình ảnh con người xuất hiện trong bài thơ.
- Ánh sáng sưởi ấm lòng người chiến sĩ.
Kết bài cảm nhận bài thơ Chiều tối
- Tóm tắt giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ.
- Những nét đặc sắc của thi phẩm Chiều tối.
- Nếu cảm nghĩ về bài thơ khi cảm nhận.
Như vậy, cảm nhận bài thơ Chiều tối giúp ta thấy được đây là bài thơ tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật thơ của Bác. Sử dụng thể thơ luật Đường, Hồ Chí Minh đã vận dụng tinh tế và nhuần nhuyễn bút pháp chấm phá để tả cảnh, lấy động tả tĩnh, đặc biệt là lấy cảnh tả tình. Tuy nhiên, “Chiều tối” dù mang phong vị cổ điển Đường thi, đây vẫn là bài thơ hiện đại. Chất hiện đại trong thi phẩm bộc lộ ở sự vận động hình tượng thơ, nhất là ở tấm lòng và tư tưởng của thi nhân. Dù bị gông cùm và xiềng xích, nhưng con người đó vẫn hết sức ung dung tự tại, luôn quên mình để nhìn ngắm cuộc sống và rung động với từng biểu hiện tinh tế.
Trên đây là những cảm nhận bài thơ Chiều tối, hy vọng đã mang đến cho bạn kiến thức tham khảo hữu ích. Nếu có bất cứ đóng góp hay băn khoăn gì về chủ đề cảm nhận bài thơ Chiều tối, đừng quên để lại nhận xét bên dưới để cùng DINHNGHIA.VN trao đổi thêm nhé. Chúc bạn luôn học tốt!
Xem thêm >>> Phân tích bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh – Ngữ Văn 11
Xem thêm >>> Nét cổ điển và hiện đại trong Chiều tối của Hồ Chí Minh
Xem thêm >>> Chất thép và chất tình trong bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh
Pingback: Chất thép và chất tình trong bài thơ Chiều tối của Hồ Chí Minh